تراژدی «نصف جهان» در سال‌های تلخ کم‌آبی
این روزها بر کرانه‌ی خشک زاینده‌رود وقتی به آسمان بی‌ابر اصفهان نگاه می‌کنی، گویی خورشید با گرمای بیش‌تری بر پهنه‌ی خشک این خطه‌ی کم‌آب می‌تابد، تا روی نامهربانِ طبیعت و بی‌تدبیریِ برخی دست‌اندکاران را هر چه بیشتر به رخ گندم‌گون اهالی نصف جهان بکشد. بررسی گزارش های وضعیت آب و خشکسالی بیانگر این است که استان اصفهان بدترین روزهای خشکسالی در مقایسه با میانگین ۴۰ سال اخیر را تجربه می کند، واقعیتی تلخ که برون رفت از آن نیازمند همت و مشارکت ارگانها و مردم است. استان اصفهان پس از استان های یزد، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان یکی از استان هایی است که در سالجاری زراعی با پدیده خشکسالی دست پنجه نرم می کند. شدت این پدیده در مرکز، شرق و جنوب شرقی اصفهان بیشتر از دیگر نقاط این استان است، بگونه ای که ۶۴ درصد از مساحت استان دچار خشکسالی و ۲۲.۵ درصد گرفتار خشکسالی شدید و بسیار شدید است. امسال میزان بارندگی ها در شهرهای این استان از جمله نایین ۸۰ درصد، در اصفهان ۵۵درصد و در سرشاخه های زاینده رود ۲۰ درصد کاهش یافته است؛ براساس آمارهای اعلام شده بطور کلی بارش ها در استان اصفهان در سال آبی جاری نسبت به میزان بلندمدت(۴۰ ساله ) ۳۳ درصد کاهش یافته و در وضعیت قرمز قرار دارد. کارشناسان و مسئولان می گویند: خشکسالی ضربات سختی را بر پیکره کشاورزی استان وارد کرده است، اگرچه خدمات بیمه ای بخشی از این خسارات را جبران کرده است، اما باز هم حجم خسارات بسیار بالاست و این روند درحال تشدید شدن است. طبق گزارش ها در سال ۹۴ بیش از ۶۲۰ میلیارد ریال خسارت از طریق بیمه به کشاورزان این منطقه پرداخت شد و هم اکنون بیش از ۶۰ درصد از باغ ها و مزارع استان تحت پوشش بیمه قرار دارد. کشاورزان حاشیه زاینده رود بویژه در مناطق پایین دست و شرق اصفهان با مشکلات جدی تر روبرو هستند و تالاب گاوخونی که همواره موهبتی برای ساکنان و کانون کشت و کار و درآمد این منطقه بوده اکنون خشک و به کانون بالقوه ریزگردها و آلاینده های زیست محیطی تبدیل شده است. زاینده رودبه عنوان تنها منبع تامین کننده آب تالاب گاوخونی ، آب مورد نیاز کشاورزان این منطقه را نیز تامین می کرده است اما اکنون به یک رود خانه فصلی تبدیل شده است. بدون شک عوامل متعدد مانند مصارف صنعتی، افزایش جمعیت شهرها، سوء مدیریت و بی تدبیری و البته کاهش نزولات آسمانی سبب کم آبی و خشکی تدریجی این رود بزرگ در فلات مرکزی ایران شده است. زاینده رود مهمترین رودخانه در مرکز فلات مرکزی ایران به طول حدود ۳۵۰ کیلومتر از سراب در زاگرس مرکزی تا پایاب در گاوخونی است. حوضه زاینده رود از دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده که ۹۳ درصد از مساحت و ۹۸ درصد از جمعیت تحت پوشش این حوضه در استان اصفهان و هفت درصد از مساحت و ۲ درصد از جمعیت تحت پوشش آن در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. بخشی مهم از آب زاینده رود از سد زاینده رود تامین می شود که میزان حجم آب ذخیره شده در پشت این سد هم اکنون کمتر از ۲۶۰ میلیون مترمکعب برآورد می شود که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۱۰ میلیون مترمکعب کاهش داشته است. احیای زاینده رود، زنده کردن تالاب گاوخونی و مقابله با بحران کم آبی و خشکسالی در سال های اخیر به عنوان مهمترین دغدغه مسئولان استان اصفهان مطرح بوده و در این زمینه تلاش های جدی صورت گرفته است. در این زمینه از طرح انتقال آب ' بهشت آباد ' به فلات مرکزی ایران می توان به عنوان یکی از راهکارهای حل مشکل آب منطقه نام برد که طبق وعده دولت با جدیت در حال انجام است. هدف این طرح تأمین آب شرب بر اساس پیش بینی جمعیتی برای استان های اصفهان، کرمان و یزد است که متشکل از سه بخش مجزا شامل احداث سد ۱.۵ میلیارد متر مکعبی به ارتفاع ۱۷۸ متر، سامانه انتقال آب تا منطقه ' شلمزار' در چهار محال و بختیاری و خطوط انتقال از سامانه انتقال آب از شلمزار به اصفهان، یزد و کرمان است. حجم آب انتقالی این طرح، در مجموع ۵۸۰ میلیون مترمکعب خواهد بود که ۲۵۰ میلیون مترمکعب آن برای اصفهان، ۱۸۰ میلیون متر مکعب برای کرمان و ۱۵۰ میلیون متر مکعب برای یزد اختصاص خواهد یافت و این ارقام به صورت مصوبه قانونی ابلاغ شده است. به گفته رسول زرگرپور، استاندار اصفهان، آخرین برآوردهای پیمانکاربرای این طرح بدون محاسبه خط انتقال یزد و کرمان، حدود ۷۵۰ میلیون دلار هزینه سد، حدود ۳۰۰ میلیون دلار سامانه انتقال ، ۴۷۰ میلیون دلار خط لوله انتقال از شلمزار به اصفهاندر جمع یک میلیارد و ۵۲۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت. پیش از این طبق این طرح پیش بینی شده بود که تونل ۶۰ کیلومتری برای انتقال آب در نظر گرفته شود اما وزیر نیرو و کارشناسان وزارتخانه، به ترکیبی از تونل و خط لوله اعتقاد دارند، بنحوی که ۱۱ کیلومتر توسط تونل کوتاه و مابقی بوسیله خط لوله پوشش داده شود. همچنین طرح ۹ ماده ای احیای حوضه آبریز زاینده رود که در سال ۹۳ با هدف هماهنگی و اعمال مدیریت واحد بر این حوضه آبریز در موضوعات منابع، مصارف و حقابه ها به تصویب شورای آب کشور رسید نیز می تواند گامی مؤثر دربهبود اوضاع ایفا کند. استاندار اصفهان به تازگی در این ارتباط گفت: تاکنون بیش از ۹۰ درصد منابع و مصارف در حوضه زاینده رود مشخص شده و تکلیف تخصیص آب صنعت، شرب و کشاورزی نیز احصا و مشخص شده و تا آخر شهریورماه سال جاری تخصیص تک تک روستاها نیز تعیین خواهد شد. 
بندهای «طرح ۹ ماده ای احیای حوضه آبریز زاینده رود» به شرح زیر است: بند نخست: وزارت نیرو مکلف است نسبت به تاسیس واحد مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود اقدام کند. بند دوم: تشکیل شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود با حضوراستانداران اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد و معاونان وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت معدن و تجارت و نمایندگان اصناف کشاورزی؛ وزارت نیرو مکلف شده است تا درمدت سه ماه نسبت به تشکیل این شورا اقدام کند. بند سوم: تعیین میزان حقابه ها، سهم آبه ها و صاحبان حق اشتراک و حقابه زیست محیطی رودخانه زاینده رود و تالاب گاوخونی توسط وزارت نیرو. بند چهارم: ممنوعیت بارگذاری جدید بر منابع آب زاینده رود تا پیش از تعیین تکلیف در این حوضه. بند پنجم: ساماندهی برداشت آب در استان های اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری و جلوگیری از برداشت های غیرمجاز. بند ششم: فراهم کردن تسهیلات لازم برای تغییر شیوه های آبیاری توسط وزارت جهادکشاورزی در منطقه . بند هفتم: تأسیس صندوق تأمین خسارت خشکسالی در حوضه آبریز زاینده رود بر اساس این بند مصرف کنندگان بخش صنعت که در زمان خشکسالی بدون کاهش سهم خود آب دریافت می کنند باید خسارات کمبود آب سایر مصرف کنندگان حوضه را پرداخت کنند. بند هشتم: انجام مطالعات تونل آبرسانی به اصفهان با عنوان طرح گلاب(انتقال آب) توسط وزارت نیرو. بند نهم: وزارت نیرو باید در باره طرح انتقال آب بهشت آباد که تنها به منظور تأمین آب شرب طراحی شده است، بررسی دقیق انجام داده و ضمن ارزیابی زیست محیطی ، طرح را به اجرا در آورد. هر چند دورنمای احیای زاینده برای بیشترساکنان خطه نصف جهان تیره و تار و شاید دست نیافتی باشد ولی متولیان امور آب منطقه و کشور امیدوارند با انتقال آب و نیز طرح ۹ ماده ای کمی بر این زخم مزمن مرهم شفا بخش بگذارند.
|
